Là một nhóm di tích đền tháp Chăm còn sót lại của Vương quốc Chămpa xưa, Tháp Pô Sah Inư không thiếu thốnh trung tâm thành phố Phan Thiết (tỉnh Bình Thuận) 7km về phía Đông Bắc.
Tọa lạc trên ngọn vật dụngi lúc xưa sở hữu tên là vật dụngi Bà Nài thuộc địa phận thôn Ngọc Lâm phường Phú Hài (xưa là Phố Hài), Po Sah Inư là 1 trong trong ba nhóm đền tháp Chăm thuộc phong phần nhiềuh kiến trúc nghệ thuật Hòa Lai, cùng với tháp Podam (Pô Tằm) ở huyện Tuy Phong và nhóm tháp Làng Gọ ở xã Thuận Hòa, huyện Hàm Thuận Bắc.
Đây là những nhóm đền tháp cổ của quốc gia Chămpa còn lại cho tới thời nay ở miền Trung Việt Nam.
Khoảng cuối thế kỷ thứ 8 đầu thế kỷ thứ 9, người Chăm xây dựng nhóm đền tháp này với tiềm năng thờ vị thần Shiva - là 1 trong mỗi trong mỗi vị thần Ấn Độ được sùng bái và tôn kính.
Thế kỷ một5, người Chăm xây dựng thêm 1 trong các mỗi đền thờ với kiến trúc giản dị và đơn giản để thờ công chúa Po Sha Inư, là con của vua Para Ckhô giòn hao. Công chúa mang tài đức và phép xử sự nên được người Chăm đương thời yêu quý.
Tuy chỉ sở hữu độ cao thấp vừa và nhỏ, nhưng Tháp Pô Sah Inư sàng lọc được những tinh hoa nghệ thuật kiến trúc và nghệ thuật trang trí của người Chăm xưa tạo ra vẻ uy nghiêm và kỳ bí. Nhóm đền tháp Po Sah Inư là 1 trong mỗi trong mỗi cụm tháp Chăm còn tương đối nguyên vẹn.
[Về Tây Ninh ghé thăm tháp cổ Bình Thạnh hơn một000 năm tuổi]
Nhóm đền tháp Po Sah Inư sở hữu 3 tháp gồm Tháp Chính (tháp A), tháp thờ thần Lửa (tháp C) và tháp B thờ bò thần Nandin (cuối thế kỷ một9 vẫn còn đấy, sau đó sẽ mất).
Đây là nhóm đền tháp duy nhất được xây dựng trên đồ sử dụngi cao sắp đại dương trong phong đềuh kiến trúc nghệ thuật Hòa Lai của nền văn hóa truyền thống Chămpa, trong những lúc toàn bộ đều tháp khác đều tọa lạc trên đồ sử dụngi cao hoặc khu vực đồ sử dụngng bằng xa đại dương. Vì sao chỉ mang nhóm tháp này được xây dựng sắp đại dương, cho tới nay vấn đề này đang là thắc mắc chưa mang lời gicửa quan đáp từ phía đều nhà khoa học.
Các giá trị hiếm sở hữu của di tích về lịch sử hào hùng, niên đại, văn hóa truyền thống, nghệ thuật kiến trúc và những nội dung khác liên quan như sự gắn kết giữa văn hóa truyền thống vật thể với văn hóa truyền thống phi vật thể, giữa lễ thức tiệc tùng của bằng hữu người Chăm với tháp Po Sah Inư từ xưa tới nay chứng tỏ là nhóm đền tháp sở hữu vai trò rất quan trọng không giống nhau trong số phần lớn di tích kiến trúc ở địa bàn tỉnh Bình Thuận nói riêng và của cả di sản văn hóa truyền thống Chămpa nói chung.
Chi tiết kiến trúc trên tháp Po Sah Inư mang đặc trưng nghệ thuật trang trí của người Chăm xưa. (Hình ảnh: Hồng Đạt/TTXVN)Tháp Chính thờ thần chủ Siva, trong thâm tâm tháp vẫn còn đó bệ thờ Linga-Yoni là hình tượng của thần, với niên đại cùng thời với tháp cho tới nay. Từ thế kỷ một9-20, nhiều người thường gọi là tháp Phố Hài trùng với địa danh ở đây, trong sách “Inventaire descriptif des nonumorits Chăm do L’annap” ở trong phòng khảo cổ học, sử học người Pháp H.Parmentier cũng gọi là tháp Phố Hài.
Khoảng từ thế kỷ 20 về sau người Chăm gọi là tháp Po Sah Inư là tên của công chúa, chị ruột của vua Podam và đều là con của vua Chăm ParaCkhô hanh hao nhưng mà sử Việt gọi là La Khcửa ải. Sau lúc Po Sah Inư mất, Hoàng tộc Chăm sẽ xây đền thờ để thờ Bà trong khuôn viên tháp Phố Hài. Như vậy sở hữu thời kỳ nhóm đền tháp này tồn tại 2 tên là Phố Hài và Po Sah Inư.
Từ khoảng thế kỷ một6 trở về sau, đền thờ Bà bị sụp đổ, cùng thời kì này cả 3 tháp trong nhóm cũng sụp đổ dần, tạo ra một lớp đất, gạch, đá dày sắp 2m chứa đựng toàn bộ khuôn viên tháp. Lúc này người Chăm sử dụng luôn luôn tháp Chính vốn thờ thần Siva từ hơn 800 năm trước đó để thờ công chúa Po Sah Inư.
Dấu tích của đền thờ được phát hiện qua đợt knhì quật khảo cổ từ thời điểm năm một99một-một995 cùng với nền tảng hầu hết đền thờ và rất nhiều hầu hết loại ngói lợp, ngói trang trí và vật thờ. Đợt knhì quật lần này cũng sẽ phát hiện nhiều hiện vật quý nối sát với hầu hết nghi lễ, liên hoan tiệc tùng thời kỳ này như: tượng thần, tù và bằng gốm, bộ Rasun batau (Pesani), tị nạnhnh gốm, mhình họa tai và 1 bàn chân bò thần Nandin bằng đá granit, ống điếu và vòi ấm bằng đất nung, chén, dĩa, nồi gốm…
Có thể tổ hợp lại một số trong mỗi nét chính về kiến trúc là toàn bộ phần lớn thể khối xây và chạm trổ của cả nhóm tháp trọn vẹn làm bằng gạch nung trước lúc xây dựng. Chất kết dính là nhựa thực vật nhưng chủ yếu là dầu rái.
Các trụ áp tường hình trụ, nổi trội là 2 trụ phía ngoài cửa của tháp Chính. Các mảng tường ko nhiều trang trí họa tiết nhưng thường để láng hoặc chạm sâu vào gạch phần đa ô hình chữ nhật.
Người xưa trọn vẹn ko tiêu thụ nguyên vật liệu đá trong kiến trúc và trang trí nghệ thuật hoặc làm đà tạo lực trên thân và đỉnh tháp, ngoại trừ bệ thờ Linga- Yoni và một số trong mỗi tượng thần, tượng bò thần Nandin.
Tháp Chính là tháp to và tối đa trong nhóm. Tháp cao một6m; với toàn bộ 3 tầng, nhì tầng trên với kiến trúc tương tự tầng dưới nhưng giảm dần độ cao thấp cũng như phần nhiều rõ ràng kiến trúc và nghệ thuật. Cứ như vậy, nhỏ dần và cao vút lên trên cùng với phần mái tháp.
Ở sườn lưng chừng mái tháp với 4 lỗ thông khá về 4 hướng, nhằm mục tiêu thông khá và hút khí nóng trong trái tim tháp ra ngoài, phần nào tạo sự thăng bằng giữa bên trong và ở ngoài, sự hòa hợp giữa thần linh và trời đất. Đây đó là 1 trong các điều đặc sắc về tâm linh lúc phần lớn chức sắc tiến hành lễ thức và họ tin rằng, phần lớn vị thần từ cõi trên đi về bằng đoạn đường này.
Du vị khách tham quan tháp Po Sah Inư (còn gọi là Đền Po Sah Anaih thường xuyên tháp Chăm Phố Hài) trên thứi Bà Nài thuộc phường Phú Hài, thành phố Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận. (Hình ảnh: Hồng Đạt/TTXVN)Tháp Chính cũng là nơi được tập trung những giá trị về kiến trúc vật chất và ý thức cũng như về tâm linh, tín ngưỡng tôn giáo.
Ngày nay ngoài ra vị chức sắc tượng trưng cho từng lớp tu sĩ người Chăm ở địa phương chủ trì hành lễ ở trong tháp, những người dân thường và du vị khách cũng sở hữu thể vào cầu khẩn thần linh ở bệ thờ Linga-Yoni, kể một ngày dài lễ và ngày thường.
Tháp B cao một2m, sở hữu 3 tầng như tháp A nhưng nhỏ hơn. Trong lòng tháp thờ bò thần Nandin nhưng từ cuối thế kỷ một9 tới đầu thế kỷ 20 người dân địa phương vẫn thđó, sau đó ko thđó nữa.
Trong đợt knhì quật khảo cổ những năm một99một-một995, những nhà khảo cổ vẫn tìm thđó một vài mhình họa và bàn chân của bò thần Nandin. Trước tháp mang một sảnh lễ to, hiện nay tiêu dùng dựng rạp trong lễ Katê.
Tháp C do kết quả nguyên thủy lúc đầu là thờ thần Lửa nên kiến trúc chỉ sở hữu một tầng bao hàm cả chân đế, thân và đỉnh tháp, tháp sở hữu chiều cao 5m; chiều rộng mỗi cạnh sắp 4m. Dấu vết sụp đổ cho thấy hàng trăm năm vừa qua cho tới những năm 80 của thế kỷ 20, phần đỉnh và mái tháp bị sạt đổ cùng với đế tháp bị mủn mục sâu vào bên trong thân tháp.
Sau lúc tu bổ tôn tạo xong, tác dụng của tháp được sử dụng lại, nhưng chủ yếu là nơi người ta để lễ vật trước lúc vào hành lễ ở tháp Chính. Cả 3 ngôi tháp trong nhóm Po Sah Inư đang được tu bổ, tôn tạo lại nhiều lần để sở hữu được tầm vóc kiến trúc và ko gian văn hóa truyền thống như hiện tại.
Từ trước cho tới nửa đầu thế kỷ 20 người Chăm thường triển khai nhiều nghi lễ ở Tháp cổ Pô Sah Inư.
Năm 2005, liên hoan Katê được phục dựng với toàn vẹn phần đa quy trình về ko gian, thời kì, phương thức, nội dung và giá trị nguyên gốc như xưa. Từ lúc được phục dựng cho tới nay, hàng năm liên hoan Katê được tổ chức đều đặn tại tháp Po Sah Inư cổ kính, trở thành điểm tới thu hút du vị khách tạo đà cho cải tiến và phát triển du ngoạn.
Nhằm bảo tồn và phát huy giá trị của Tháp cổ Pô Sah Inư, tỉnh Bình Thuận đang tổ chức chương trình tham quan “Một ngày trcửa quan nghiệm văn hóa truyền thống Chăm” làm cho những người dân và du vị khách sẽ sở hữu dòng nhìn trọn vẹn và tìm hiểu sâu hơn về nền văn hóa truyền thống Chăm Bình Thuận.
Chương trình trcửa ải nghiệm mở nhưng màn từ điểm Di tích Tháp Pô Sah Inư, phường Phú Hài, thành phố Phan Thiết tới Trung tâm trưng bày văn hóa truyền thống Chăm, xã Phan Hiệp, huyện Bắc Bình.
Du quan khách sẽ được tìm hiểu về lịch sử hào hùng, kiến trúc đền tháp, văn hóa truyền thống, đời sống vật chất và ý thức của người Chăm, hương thụ ẩm thực đặc trưng, hóa thân thành những chàng trai, cô nàng Chăm trong bộ y phục văn hóa truyền thống và thực hành rất nhiều điệu múa dân gian, nhạc cụ văn hóa truyền thống dân tộc./.